Nasza koleżanka Karolina Kamińska
w swojej Zdrowej bajce opisuje
jak Księżniczka Atopinka
Atopowe Zapalenie Skóry
zdrową dietą leczyła.

Czym jest witamina K2 ?

Jest menachinonem, to nazwa dla rodziny związków pokrewnych, które dzielimy na na menachinony o krótkich łańcuchach (najważniejszy podtyp to MK-4 ) i menachinony długołańcuchowe (z których najważniejsze są MK-7, MK-8 i MK-9).

Czym się różnią typy witaminy K2 ?

Wszystkie witaminy K są podobne w strukturze: mają wspólny pierścień "chinonu", ale różnią się pod względem długości i stopniem nasycenia ogona węglowego,oraz liczba" łańcuchów bocznych"( 1 ). Liczba łańcuchów bocznych wskazuje nazwę konkretnego menachinonu (np MK-4 oznacza cztery jednostki molekularne - zwane jednostkami izoprenowymi - są przymocowane do ogona węgla), co wpływa na transport do różnych tkanek docelowych.

Jak działa witamina K2 ?

Mechanizm działania witaminy K2 jest podobny do witaminy K1. Tradycyjnie, witaminę K uznano za czynnik wymagany do krzepnięcia krwi, ale najnowsze badania pokazują że witamina K2 działa na szereg innych ważnych funkcji organizmu. Jedną z bardzo ważnych funkcji wydaję się być aktywacja i wzmacnianie białek GLA (obecnie 17 odkrytych), z dotychczas odkrytych funkcji tych białek najważniejsze wydają się być:

- Krzepnięcie Krwi - wpływ na czynniki: II (protrombina), VII (prokonwertyna), IX (zwany czynnikiem Christmasa lub czynnikiem przeciwhemofilowym B, PTC), X (czynnik Stuarta–Prowera), jak również na białka krzepliwości krwi (C, S, Z) za to odpowiadają białka GLA syntezowane w wątrobie

- Osteokalcyny, to białko GLA wytwarzane przez Osteoblasty (komórki tworzące kości (kościotwórcze, występujące w miejscach, gdzie odbywa się wzrost lub przebudowa tkanki kostnej, wytwarzają część organiczną macierzy kostnej, w której następnie odkładają się kryształy fosforanów wapnia) i odgrywa znaczącą rolę w mineralizacji kości, czyli wzmacniania ich struktury.

Witamina K2 MK7

- białko MGP (Matrix gla protein). To białko hamujące zwapnienia, występuje w wielu tkankach organizmu ale jego rola najbardziej jest widoczna w chrząstkach i ścianach naczyń krwionośnych, gdzie zapobiega odkładaniu się wapnia (przenosi go do tkanki kostnej) a tym samym sztywnieniu i pękaniu naczyń krwionośnych ( 2 )

- białko GAS6 (Growth arrest-specific 6) które jest wydzielane przez komórki śródbłonka i leukocyty w odpowiedzi na uszkodzenie tkanek, pomaga w przeżyciu, rozmnażaniu, przenoszeniu i przyleganiu komórek, czyli gojeniu się ran. ( 3 )

Jak witamina K2 wpływa na zdrowie?

Gęstość mineralna kości (BDM).

Wpływ na gęstość kości został zaobserwowany u pacjentów ze złamaniem szyjki kości udowej, posiadali oni bardzo niski poziom witaminy K2. Silny związek między niedoborem witaminy K2  i zaburzeniami zdrowia kości pokazały zarówno badania kliniczne i laboratoryjne. Stwierdzono że niedobór witaminy K2  powoduje zmniejszenie poziomu osteokalcyny, co z kolei zwiększa kruchość kości. ( 4 , 5 ) Badania wykazały również, że witamina tylko witamina K2 (K1 nie wykazuje takiego działania) w połączeniu z wapniem i witaminą D może zwiększyć wytrzymałość kości przez poprawę ich geometrii ( 6 ). Dodatkowo badania wykonywane przez  M.H.J. Knapen, L.J.Schurgers i C.Vermeer  wyraźnie wykazano, że witamina K2 jest niezbędna dla utrzymania odpowiedniej wytrzymałości kości u kobiet po menopauzie i jest czynnikiem wpływającym na poprawę zawartości mineralnej kości i szerokości szyjki kości udowej  ( 7 ).

Więcej argumentów wspierających unikalne funkcje witaminy K2 pochodzi z Japonii. Populacja japońska wydaje się mieć niższy stopień ryzyka złamań kości w stosunku do obywateli europejskich i amerykańskich. To stwierdzenie byłoby paradoksalne, jeśli poziom spożycia wapnia byłby jedynym czynnikiem determinującym gęstość kości. Jednak badania przeprowadzone w Japonii i opublikowane w 2006 i 2008 łączy wyższy poziom BMD Japonii z powszechną konsumpcją natto, tradycyjnej potrawy śniadaniowej wykonanej z fermentowanych ziaren soi. Zwiększone spożycie witaminy K2 MK-7 obecnej w natto wydaje się prowadzić do zwiększenia aktywacyjności osteokalcyny i znacznego zmniejszenia ryzyka złamania kości ( 8 , 9 ).

Jeszcze bardziej przekonujące są wyniki badań które również przeprowadzono w Japonii i ogłoszono w 2001 roku, zaobserwowano że zachodzi zależność miedzy ilością spożywanego natto, a ilością złamań kości. W tych regionach kraju, gdzie natto nie jest częścią codziennej diety, złamanie szyjki kości udowej są bardziej powszechne ( 10 ).

Zwapnienie serca

Pacjenci cierpiący na osteoporozę posiadają szerokie blaszki wapnia w tętnicach które zmniejszają przepływ krwi. Nadmiar wapnia w jednej części ciała (tętnice), i brak w innej (kości) - co może wystąpić nawet mimo uzupełniania wapnia - zwany jest paradoksem wapnia. Głównym tego powodem jest niedobór witaminy K2, co prowadzi do znacznej utraty wartości biologicznej funkcji białek MGP, które najlepiej powstrzymują wapnienie naczyń krwionośnych. Na szczęście badania na zwierzętach wykazały że zwapnieniu naczyń, można nie tylko zapobiegać ale i przywrócić naczynia krwionośne do normalnego stanu, zwiększając dzienne spożycie witaminy K2 . ( 11 ) Efekt ochronnego działania witaminy  K2 (witamina K1 nie wykazuje takiego działania) na zdrowie układu sercowo-naczyniowego potwierdzili, między innymi naukowcy z Department of Epidemiology & Biostatistics, Erasmus Medical Center z Rotterdamu w Holandii te badanie z 2004 przeprowadzono na grupie 4807 osób ( 12 ). Wyniki ponad 10 lat obserwacji potwierdziły że witaminy K2 z długim łańcuchu (od MK-7 do MK-9) są najważniejsze dla efektywnego zapobiegania nadmiernemu gromadzeniu wapnia w tętnicach, zostały przeprowadzone przez naukowców z Holandii (Julius Center for Health Sciences and Primary Care, University Medical Center Utrecht; Department of Public and Occupational Health, EMGO-Institute Amsterdam; VitaK and Cardiovascular Research Institute, University of Maastricht) i Francji ( Danone Research Centre Daniel Carasso, Palaiseau Cedex) ( 13 , 14 ).

Witamina K2 MK7

Zdrowie dzieci.

Eksperymenty laboratoryjne, badania populacji i próby kliniczne łączą witaminę K z posiadaniem silnych i zdrowych kości. Korzystny wpływ witaminy K2 u dzieci potwierdzono międzynarodowymi badaniami ( 15 ) które wykazały silną pozytywną korelacją między poziomem witaminy K2 i zawartość mineralną kości. Wyniki poprzednich badań wskazują również, że dodatkowe spożycie witaminy K2 może poprawić geometrię kości i pozytywnie wpływa na przyrost masy kostnej. W badaniu z udziałem 223 zdrowych dziewcząt (11-12 lat), przeprowadzonym przez Eibhlis O'Connor i współpracowników  ( 16 ) którzy stwierdzili pozytywny związek między witaminą K2 i poziomem gęstości mineralnej kości.

Dzieciom dużo szybciej niż dorosłym rosną kości, więc potrzebują witaminy K2 w znacznie większych ilościach. Wyniki wielu badań wskazują jednak na wyraźny niedobór witaminy K2 w kościach. U większości badanych dzieci zaobserwowano znaczne podniesiony poziom dekarboksylowanej osteokalcyny, co wskazuje na niski poziom witaminy K2 ( 17 ). Podobnych obserwacji dokonano w Children's Hospital Medical Center, Cincinnati w USA pokazujące współzależność między witaminą K2 i poprawą zdrowia kości i ich wzmocnieniem ( 18 ). Badania te podkreślają że zalecane dzienne spożycie witamin K2 powinno być wyższe niż obecne, który zostało określony zgodnie z potrzebami czynników krzepnięcia.

Jak witaminy K są wchłaniane ?


Witamina K jest pobierana z jelita cienkiego i transportowana przez chylomikrony do krwiobiegu. Najwięcej witaminy K1 jest przenoszone przez bogate w triacyloglicerol lipoproteiny (TRL) i niestety szybko usuwana przez wątrobę. Tylko niewielka ilość jest uwalniana do krwiobiegu, gdzie są przenoszone przez cholesterol (LDL oraz HDL). Witamina K2 MK-4 jest transportowana przez te same lipoproteiny (TRL, LDL i HDL) i równie szybko usuwana z organizmu. Witamina K2 MK-7 (menachinony długołańcuchowe) są wchłaniane w taki sam sposób jak witamina K1 i K2 MK-4, ale są skuteczniej rozdzielane przez wątrobę i umieszczane głównie w lipoproteinach niskiej gęstości (LDL). Witamina K2 MK-7 zawarta w LDL ma długi okres półtrwania w krwiobiegu, może krążyć przez dłuższy czas co powoduje wyższą biodostępność dla tkanek pochodzących lub występujących poza wątrobą w porównaniu do witaminy K1 i K2 MK-4. Kumulacja witaminy K w tkankach pochodzących lub występujących poza wątrobą ma bezpośrednie znaczenie dla funkcji witaminy K nie związanych z krzepnięciem krwi i fibrolizą.

Gdzie znaleźć witaminy K i ile organizm ich potrzebuje ?

W 2012 roku kanadyjska pisarka i ekspert naturalnej medycyny Kate Rhéaume-Bleue zaproponowała zwiększenie zalecanego dziennego spożycia (RDA) dla witaminy K (z zakresu 80-120 µg) gdyż ta norma może być zbyt niska ( 19 ). Wcześniejsze sugestie w literaturze naukowej które biorą pod uwagę tylko wymagania wątroby, lub powiązane z wątrobą są z 1998 r. ( 20 , 21 ) To zalecenie jest poparte  faktem, że większość populacji Zachodu wykazuje znaczną część dekarboksylowanych pochodzących lub występujących poza wątrobą białek, tak więc pełna aktywacja czynników krzepnięcia zostaje spełniona, lecz poziom witaminy K2 wydaje się być za niski do karboksylowania osteokalcyny w tkance kostnej i białek MGP w układzie krwionośnym ( 22 , 23 ). Najwyższe stężenia witaminy K1 znajdują w zielonych liściach warzyw, znaczące stężeniach są również obecne w kilku olejach roślinnych, owocach, ziarnach i produktach mlecznych. W Europie i Stanach Zjednoczonych 60% lub więcej witaminy K1 jest dostarczane przez spożycie zielonych warzyw liściastych. Poziom zawartości witaminy K1 w diecie jest podobny w wielu krajach i wynosi około 70-80 µg i jest mniejszy od zalecanego spożycia witaminy K. Oprócz wątrób zwierząt, najbogatszym źródłem witaminy K2 (długołańcuchowych menachinonów) w diecie jest fermentowana żywność (tylko przez bakterie) zwykle reprezentowanych przez sery (MK-8, MK-9) w dietach zachodnich i natto (MK-7) w Japonii. Z kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności sporządzonego w Holandii wynika, że około 90% witamin K są dostarczane przez K1, natomiast około 7,5% przez K2 od MK-5 do MK-9 i około 2,5% przez K2 MK-4. Większość pomiarów zawartości witamin K w żywności mierzy tylko w pełni nienasycone menachinony; W związku z powyższym stwierdzono że sery zawierają K2 MK-8 10-20 µg/100g i MK-9 w ilości 35-55 µg/100 g ( 24 ).
Naturalne K2 znajduje się również w bakteryjnie fermentowanych produktach spożywczych, jak dojrzałe sery i twarogi. K2 MK-4 jest spotykana w stosunkowo małych ilościach w mięsach i jajach. Najbogatszym źródłem naturalnym K2 to tradycyjne japońskie danie natto ( 25 ) z fermentowanych ziaren soi i bakterii Laseczki siennej (Bacillus subtilis), który stanowi niezwykle bogate źródło naturalnej witaminy K2 MK-7, jej używanie w północnej Japonii zostało powiązane ze znaczącą poprawa stanu zdrowia i wytrzymałości kości.

Komu grozi niedobór witamin K2 ?

Istnieją dwa rodzaje niedoboru witaminy K2: ostre i przewlekłe.

Powszechnie uznaje się że ostry niedobór charakteryzuje się krwawieniem z dziąseł, nosa i przewodu pokarmowego. Konsekwencje mogą być bardzo poważne: udar mózgu, uszkodzenie płuc i śmierć spowodowana przez dużą utratę krwi. Noworodki mają większe ryzyko ostrego niedoboru witaminy K2, ponieważ witamina K2 nie jest transportowane przez łożysko w wystarczającym stopniu, a noworodek nie posiada jeszcze wytworzonej flory bakteryjnej która może wytworzyć witaminę K2. Niedobór witaminy K2 może również wystąpić z powodu używania leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryna lub inne pochodne kumaryny), długotrwałe stosowanie antybiotyków, choroby pęcherzyka żółciowego i choroby Crohna.

Przewlekły niedobór witaminy K2 jest mniej oczywisty do zdiagnozowania niż ostry. Co jest bardziej niebezpieczne, ponieważ nie ma żadnych niepokojących objawów i wyników, upośledzenie wytrzymałości kości, osłabienie układu krążenia uznaje się za choroby starzenia się organizmu.

Przez długi czas uważano że niedobór witaminy K2 jest rzadko spotykany, a wymagany poziom może być łatwo dostarczony poprzez dietę i biosyntezę mikrobiologiczną dokonaną przez bakterie żyjące w jelitach. Jednak najnowsze dane naukowe wskazują że ilość witaminy K2 w diecie nie jest tak wysoka jak kiedyś sądzono. Nawet dobrze 

zbilansowana dieta może nie dostarczać witaminy K w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb organizmu. Z badania z 2005 roku przeprowadzonego przez  CJ Prynne wynika że spożycie witaminy K2 jest obecnie znacznie niższe niż 50 lat wcześniej, a dzienne spożycie witaminy K stopniowo zmniejsza się od 1950 roku ( 26 ).

Można to częściowo wyjaśnić zmianami w sposobie żywienia (ludzie jedzą dużo mniej zielonych warzywach liściastych, które są bogate w witaminę K1 ) i zmianę sposobu wytwarzania żywności. Obecne sterylne warunki wytwarzania żywności dyktowane przez międzynarodowe standardy powodują brak obecności różnych gatunków bakterii wytwarzających witaminę K2 w diecie.
Źródła witaminy K2 również uległy zmianie na przestrzeni dekad. Przykładowo witamina K2 w diecie dzieci w 1950 roku pochodziła w około 15% z tłuszczów i olejów a 55% pochodziło z warzyw (z wyłączeniem ziemniaków). Natomiast w 1990 roku, 35% pochodziło z tłuszczów i olejów, a zaledwie 30% z warzyw.

Wykazano że wszystkie witaminy K są absorbowane z przewodu pokarmowego w jelicie cienkim. Kolonie bakteryjne wytwarzające witaminę K2 znajdują się w okrężnicy (jelito grube), gdzie nie występują sole kwasów żółciowych wymagane do wchłonięcia witamin K2. Z tego wynika że skuteczność jelitowego wchłaniania witaminy K2 jest wątpliwa, dodatkowo obecna norma dziennego zalecanego spożycia witaminy K2 może być zbyt niska. Zapotrzebowanie do aktywacji czynników krzepnięcia jest spełnione ale witaminy K2 jest za mało do aktywacji wszystkich funkcji które spełnia w organizmie.

Witamina K2 MK7

Podsumowując, do przyczyn niedoboru witaminy K należy zaliczyć.

• nieróżnorodną dietę
• spożywanie sztucznych tłuszczów trans
• stosowanie pestycydów i nawozów sztucznych do wytwarzania żywności
• spożywanie jedzenia śmieciowego ("Fast Food") i dużej ilości mrożonej żywności
• spożywanie produktów z drobiu, świń i bydła hodowanego w zamkniętych budynkach i karmionych paszami (tylko zwierzęta jedzące trawę przetwarzają witaminę K1 na K2 MK-4 co w rezultacie spowodowało jej brak w podstawowych składnikach diety takich jak masło, jaja, sery i mięso)
• zwiększenie spożycia sztucznej żywności i pustych kalorii kosztem naturalnej świeżej żywności
• nadużywanie antybiotyków przez ludzi oraz antybiotyków i sterydów w hodowli zwierząt (tworzy to coraz więcej bakteri odpornych na antybiotyki które niszczą dobrą flore bakteryjną w jelitach)
• używanie leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryny i pochodnych kumaryny), choroby pęcherzyka żółciowego i choroba Crohna

Jak leki przeciwzakrzepowe wpływają na witaminę K ?

Najnowsze badania wykazały wyraźny związek między długotrwałym leczeniem przeciwzakrzepowym i obniżoną wytrzymałością kości z powodu zmniejszenia ilości aktywnej osteokalcyny. Długotrwałe leczenie przeciwzakrzepowe może prowadzić do zwiększenia ilości złamań, zmniejszenia zawartości składników mineralnych i gęstości mineralnej kości, może prowadzić do osteopenii i podwyższyć poziom dekaroksylowanej osteokalcyny w surowicy ( 27 ). Gęstość mineralna kości była znacznie mniejsza u pacjentów po udarze mózgu którzy byli poddani długotrwałym leczeniu warfaryną w porównaniu do nieleczonych warfaryną pacjentów. Osteopenia była efektem działania warfaryny na metabolizm witaminy K2 ( 28 ). Dodatkowo długotrwałe leczenie przeciwzakrzepowe jest często wiązane z wapnieniem tkanek miękkich u dzieci i dorosłych ( 29 , 30 ). Ponadto u ludzi w trakcie długotrwałego leczenia przeciwzakrzepowego zwapnienie tętnic następowało dwa razy szybciej niż u pacjentów którzy nie przyjmowali antagonisty witaminy K ( 31 , 32 ). Konsekwencje długotrwałego leczenia przeciwzakrzepowego: zwiększona sztywności ścian aorty, niewydolność wieńcowa, niedokrwienie
a nawet niewydolności serca. Zwapnienia tętnic może również przyczyniać się do nadciśnienia skurczowego i przerost komór serca ( 33 , 34 ). Kumaryny poprzez wpływ na metabolizm witaminy K2 może prowadzić do nadmiernego wapnienia chrząstek i tętnic tchawicy.

Zazwyczaj leczenie przeciwzakrzepowe następuje aby uniknąć stanów zagrażających życiu i zdrowiu. Wysokie spożycie witaminy K zakłóca działanie leków przeciwzakrzepowych. Pacjentom którzy są leczeni warfaryną lub innym lekiem który jest antagonistą witaminy K, nie zaleca się w związku z tym spożywania produktów bogatych w witaminy K. Najnowsze badania wskazują że najlepszym wyjściem jest połączenie witaminy K z lekami przeciwzakrzepowymi żeby ustabilizować INR (międzynarodowy współczynnik znormalizowany, wy standaryzowany współczynnik czasu krzepnięcia osocza po uwapnieniu).

Jakie są przeciwwskazania suplementacji witaminy k2 i jaka jest bezpieczna dawka ?

Nie zostało poznane żadne działanie toksyczne po przyjęciu dużych dawek menachinonów (witaminy K2 MK7). Osoby biorące leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna (kumaryny) powinny przed zastosowaniem witaminy K2 skonsultować się z lekarzem. W przeciwieństwie do innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witamina K2 nie odkłada się w znacznej ilości w wątrobie. Wszystkie na dziś dostępne wyniki badań wskazują że witaminy K nie mają żadnego negatywnego wpływu na zdrowe osoby. Zalecenia dotyczące dziennego spożycia witaminy K wydane niedawno przez National Institutes of Health w Stanach Zjednoczonych, potwierdza również szeroki margines bezpieczeństwa dużych dawek witaminy K: "Nie wykazano żadnych dowodów na toksyczność witamin K1 lub K2. Jedynie osoby biorące leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna (kumaryny) powinny się skonsultować z lekarzem gdyż witaminy K mogą zakłócać działanie tych leków." ( 35 )

Witamina K2 MK7

Nasza koleżanka Karolina Kamińska
w swojej Zdrowej bajce opisuje
jak Księżniczka Atopinka
Atopowe Zapalenie Skóry
zdrową dietą leczyła.

Przypisy:

1 Shearer MJ.2003 in Physiology. Elsevier Sciences LTD. 6039-45.
2 "Matrix Gla-protein: the calcification inhibitor in need of vitamin K." Schurgers LJ, Cranenburg EC, Vermeer C
3 "GAS6 growth arrest-specific 6 [ Homo sapiens (human) ]"
4 "Correlation of Serum Osteocalcin Fractions with Bone Mineral Density in Women During the First 10 Years after Menopause" M. H. J. Knapen,A. C. Nieuwenhuijzen Kruseman,R. S. M. E. Wouters
5 "Associations between Vitamin K Biochemical Measures and Bone Mineral Density in Men and Women" Sarah L. Booth, Kerry E. Broe, James W. Peterson, Debbie M. Cheng, Bess Dawson-Hughes, Caren M. Gundberg, L. Adrienne Cupples, Peter W. F. Wilson, and Douglas P. Kiel
6 "Vitamin K2 improves bone strength in postmenopausal women" L.J. Schurgersa, M.H.J. Knapenb, C. Vermeer
7 "Vitamin K2 supplementation improves hip bone geometry and bone strength indices in postmenopausal women" M. H. J. Knapen, L. J. Schurgers, C. Vermeer
8 "Association of hip fracture incidence and intake of calcium, magnesium, vitamin D, and vitamin K " Yumi Yaegashi, Toshiyuki Onoda, Kozo Tanno, Toru Kuribayashi, Kiyomi Sakata, Hajime Orimo
9 "Intake of Fermented Soybeans, Natto, Is Associated with Reduced Bone Loss in Postmenopausal Women: Japanese Population-Based Osteoporosis (JPOS) Study" Yukihiro Ikeda, Masayuki Iki, Akemi Morita, Etsuko Kajita, Sadanobu Kagamimori, Yoshiko Kagawa‡, and Hideo Yoneshima
10 "Japanese fermented soybean food as the major determinant of the large geographic difference in circulating levels of vitamin K2: possible implications for hip-fracture risk." Kaneki M1, Hodges SJ, Hosoi T, Fujiwara S, Lyons A, Crean SJ, Ishida N, Nakagawa M, Takechi M, Sano Y, Mizuno Y, Hoshino S, Miyao M, Inoue S, Horiki K, Shiraki M, Ouchi Y, Orimo H
11 "Regression of warfarin-induced medial elastocalcinosis by high intake of vitamin K in rats" Leon J. Schurgers, Henri M. H. Spronk, Berry A. M. Soute, Paul M. Schiffers4, Jo G. R. DeMey, and Cees Vermeer
12 "Dietary intake of menaquinone is associated with a reduced risk of coronary heart disease: the Rotterdam Study." Geleijnse JM, Vermeer C, Grobbee DE, Schurgers LJ, Knapen MH, van der Meer IM, Hofman A, Witteman JC.
14 "Vitamin K status is associated with childhood bone mineral content" Marieke J. H. van Summerena, Silvia C. C. M. van Coeverdena, Leon J. Schurgersa, Lavienja A. J. L. M. Braama, Florence Noirta, Cuno S. P. M. Uiterwaala, Wietse Kuisa and Cees Vermeer
15 "Serum percentage undercarboxylated osteocalcin, a sensitive measure of vitamin K status, and its relationship to bone health indices in Danish girls" Eibhlis O'Connora, Christian Mølgaarda, Kim F. Michaelsena, Jette Jakobsena, Christel J. E. Lamberg-Allardta and Kevin D. Cashman
16 "Pronounced elevation of undercarboxylated osteocalcin in healthy children." van Summeren M, Braam L, Noirt F, Kuis W, Vermeer C
17 "Vitamin K, bone turnover, and bone mass in girls." Kalkwarf HJ, Khoury JC, Bean J, Elliot JG.
18 "Metabolism and cell biology of vitamin K." Shearer MJ, Newman P.
19 Kate Rhéaume-Bleue, "Vitamin K2 and the Calcium Paradox". Mississaugua: Wiley, 2012, p. 74.
20 "Dietary intake and adequacy of vitamin K." Booth SL, Suttie JW.
21 "Differential lipoprotein transport pathways of K-vitamins in healthy subjects." Schurgers LJ, Vermeer C.
22 "Vascular calcification and osteoporosis--from clinical observation towards molecular understanding." Hofbauer LC, Brueck CC, Shanahan CM, Schoppet M, Dobnig H.
23 "Impairment of gamma carboxylation of circulating osteocalcin (bone gla protein) in elderly women." Plantalech L, Guillaumont M, Vergnaud P, Leclercq M, Delmas PD.
24 "Metabolism and cell biology of vitamin K." Shearer MJ, Newman P.
25 "Japanese fermented soybean food as the major determinant of the large geographic difference in circulating levels of vitamin K2: possible implications for hip-fracture risk." Kaneki M, Hodges SJ, Hosoi T, Fujiwara S, Lyons A, Crean SJ, Ishida N, Nakagawa M, Takechi M, Sano Y, Mizuno Y, Hoshino S, Miyao M, Inoue S, Horiki K, Shiraki M, Ouchi Y, Orimo H.
26 "Intake and sources of phylloquinone (vitamin K(1)) in 4-year-old British children: comparison between 1950 and the 1990s." Prynne CJ, Thane CW, Prentice A, Wadsworth ME.
27 "Changes in bone density after exposure to oral anticoagulants: a meta-analysis." Caraballo PJ, Gabriel SE, Castro MR, Atkinson EJ, Melton LJ 3rd.
28 "Long-term oral anticoagulation reduces bone mass in patients with previous hemispheric infarction and nonrheumatic atrial fibrillation." Sato Y, Honda Y, Kunoh H, Oizumi K.
29 "Reduced bone density in children on long-term warfarin." Barnes C, Newall F, Ignjatovic V, Wong P, Cameron F, Jones G, Monagle P.
30 "Minimising the risk of heparin-induced osteoporosis during pregnancy." Hawkins D, Evans J.
31 "Oral anticoagulant treatment: friend or foe in cardiovascular disease?" Leon J. Schurgers, Hermann Aebert, Cees Vermeer, Burkhard Bu ̈ ltmann, and Jan Janzen
32 "Relation of oral anticoagulation to cardiac valvular and coronary calcium assessed by multislice spiral computed tomography." Koos R, Mahnken AH, Mühlenbruch G, Brandenburg V, Pflueger B, Wildberger JE, Kühl HP.
33 "Mechanisms, pathophysiology, and therapy of arterial stiffness." Zieman SJ, Melenovsky V, Kass DA.
34 "Prognostic value of coronary artery calcium screening in subjects with and without diabetes." Raggi P, Shaw LJ, Berman DS, Callister TQ.
35 "Safety and toxicological evaluation of a synthetic vitamin K2, menaquinone-7" Kresimir Pucaj, Henrik Rasmussen, Mona Moller, and Tom Preston

Źródła:

http://www.wikipedia.org/